ajutori
n. m.
a. (bon) a. 'aide, secours, soutien, assistance [d'ordre pratique ou spirituel]'
GuilhPeitP 8,15: Si·m breu no·n ai aiutori, / cum ma bona dompna m'am, / morrai…
RaimCorn ⊂ NoulCDeuxMss 16,22: Plassa vos donx que·m volhatz dar cofort, / Que ja lun temps yeu no vuelh ajutori / D'autra…
GuilhBru ⊂ JeanrJoies 31,32: No vuelhas tu… / … per los peccatz myus, / Perdre voler so qu'es tot propri tius, / Que tu formest sens degun adjutori.
PRoca ⊂ JeanrJoies 18,74: Trametetz nos adjutori del cel, / … / Contra·l serpen de tot vicis mestressa
AntCrusa ⊂ JeanrJoies 22,30: … la gran dotz de gracia, de secors, / Don les fisels prendran bon adiutori
ReglSBen ⊂ BartschKChr 256,18: … que cui aura mestier solaz e aiutoris, qu'en aia
OpCath2R 87,1: Per ço aquel profeta leve los sios ollz a aquelos poys car lo sio aiutori era avenidor a si de els, aisi com el dis: «Yo levei los mios ollz als poys dont lo aiutori venra a mi».
SÉnimB 962: e prega am grant remestori / de la verge son adjutori
GestaKarS 689: e trobec aqui lo rey de Bezers am ·ᴠ· d'autres reys e dec amb els, cridan l'ajutori de Dieu
NTestLyonW 520,16: que cosseguiam misericordia et atrobem gracia en ajutori covinable
PlViergeM R59: Sant Augusti queric aiutori que ab luy sia nueg e dia.
BrevAmR3 13398: e quar non deu lunhs homs vivens / cossirar que sufficiens / sia ni bastans ni dignes / per se… / … / ses ajutori de major, / per sso deu quex recors haver / a cells quez an mais de poder, / …
BarlH 30,19: et ensenha li a far la tieua voluntat e·l tieu aiutori no luenhes de luy
BarlH 54,28: et es s'en annatz al ver iuiament… e non n'a menat an si neguna cauza per aiutori mas la obra cal que aia facha
PseudoTurpP 76,17: mas el apelet l'ajutori de Dieu, e per la vertut de Jezu Crist el tornet en sa viguor
AlbucE 49,33: quar en aquel es a vos ajutori sobre adquisicio de fama e de memoria, de lausor e de gloria
AlbucE 172,14: E yeu recomti a tu aquo que endevenc ad un home en la sua coyssa, perque pausez aquela a eyssempli e adjutori sobre la tua operacio.
AlbucE 179,19: E no he adhuzida aquesta narracio sino perque sia adiutori sobre aquo que catz de aquesta malautia
LeysAmA 3:24,6: Noms sustantius es cant ses ajutori o ses ajustamen d'autre pot estar en ordinatio de paraulas per se meteysh
LeysAmG 2:38,4: Adjectius… per si meteysh estar no pot en ordinatio de paraulas, ses ajutori d'autre nom propri oz appellatiu
ElucS 12,23: Et per so, cofizan de l'adjutori de Dieus, en la seguen obra explanare las proprietatz de las creaturas…
LibScintW 76D,24: En totas tas obras quer l'ajutori de deu.
LibScintW 76D,25: Aqui unt hom non a ajutori, a mesteir que deus i sia.
SElzC 140,3: … ajuda me en aquesta hora, en la qual soy de tot ajutori humanal desamparada
SElzC 140,9: … que hieu e mon Filh… dels quals demandas ajutori, am tu serem
OpConfB 384,21: Se ieu adjuri lo dyable en li demandan adjutori, ieu pequi mortalmen
MystSPonsG 4172: Conforto te, sancto persono, / Alegro te et fay ta somo, / Que de my aures adjutori.
MystSPonsG L553,29: Non saboc per qual art, adjutori ou enchantament, / dal fuoc s'en es salhi sanoment
MystSPPaulG 957: Car l'ajutori et l'esperanso / Que atenden, et confianso, / Sperar deven nous de lay sus
MystSPPaulG 2924: … / Cessa preciz et perhemptori / D'ydoulos sperar ajutori
MystSPPaulG 241: You esperavouc mon recours, / Mon adiutori de vous aultres.
MystSAntG 2524: Car ya te servirey segurament / De cor et de volonta, / Menant ton adjutori
MystSAndS 298,B52: … aquel home de ben / Non laysse penre ny gastar / Per ren que sio, car sens tarsar / Ly mandarey adjutori
VergCunsD 89a: Mas car nos non poen squivar totas aquestas cosas sencza l'ajutori de Dio, emperczo nos deven cridar a Dio…
VergCunsD 87a: Mas lo superbi, cunfidant de las propias vertucz… non demanda hajutori de la divina vertu.
VergCunsD 102b: Encerca tu messeyme denant lo jujament, e atrobares tot ajutorii en la presencia del nostre Segnor Jhesu Christ.
BibCarpN 262va: Mas yo, aiuda de l'aiutori de Dio, isto entro al dia d'encoy testimoniiant…
NTestZurS 275v: Car acer dio pause alquanti en la gleysa: Prumierament li apostol… d'aqui enant gracias de sanitas, aiutoris, gouernament…
1210 ⊂ Pans3 sans contexte
1226 ⊂ ChartAgenMT 24,17: … e avem li mandad e autrejat fealtad e valensa e ajutori encontra·l rei de Fransa e encontra totz autres homes
CartDax ⊂ LNoirDaxA 297,15: … que a bos… obedesquen e entenin, e lor cosselh et adiutori prestin
LPrivManIC 85,6: Dizents e protestantz que per aquest prezent adjutori de gracia non entendon ad ellos mezesmes degun prejuzizi a far quant a lur libertatz…
CoutGont ⊂ ArchGir 7:81,26: quar justa razons e honesta es que·l payr e la mayr puscan secorre al aiutori dels hereters femenils a lor bona conoguda, e que puscan atreci acorre als hereters mascles
1396 Marmande ⊂ ArchGir 5:215,22: … qui porteran peys que lo vendian mesis, senes ajutori de masereys ni d'autre home…
1442 ⊂ LÉtPrGH 30,5: … aprop lausors et merces… rendudas de la bona amor et fervor de fidelitat, secors et adjutori per els vo per lo dit pays al rey en sas necessitatz hagudas, donadas et sobvengudas…
b. ab (l')a. de 'avec l'aide de'
GestaKarS 1102: be sabetz que isxim de Fransa ab l'ajutori de Dieu e de vos
GestaKarS 1316: e vostra voluntat en totas causas segon nostre poder adomplirem am l'ajutori de Dieu
BrevAmR5 29389: quar el cor s'engenra l'amors / ab l'ajutori del vezer / qui adutz ins el cor plazer
CompM 24,22: … / ab ajutori del Salvayre, / ayci volem nostre vijayre / del Gay Saber mostrar a tots
LeysAm2A 15: … claramen a totz / Vueyl ensenyar ez en breus motz / Ab cosseyl ez ab ajutori / Del nostre plasen consistori / …
LeysAm2A 188: … com deu xascus vertadier / Fugir ad avol desirer / Ab virtut es ab ajutori / De Dieu…
SElzC 136,10: … que fermamen prepauzec… tostemps vieure en virginitat e am l'ajutori de Dieu gardar
LegAurT 159,7: E cantet una messa am l'ajutori dels crestias.
LegAurT 231,16: e preguet lo am grans lagremas que·l perdones aquel pecat am l'ajutori de Dieu
LegAurT 165,22: e demandet al efan sanh Vit si el lo podia guerir, e·l efan respos que hoc be, am l'ojutori de Dieu
MystRouergJT 6684: Pueys que me avetz remes lo debat, / An lo ajutori de mon filh, / Ieu ho auriey tantost acordat.
1460 ⊂ Pans 2:197,28: … lodit mestre Jaques me promet, en [var. de am] l'ajutori de Nostre Senhor et de la Santa Trinitat, me guarir per art de medisina
c. per (l')a. de, per los a.s de 'avec l'aide de'
PseudoTurpP 62,3: e totas las autras regios e las ciotatz que so dela una mar tro que ha l'autra, per l'ajutori de Dieu sosmes a si
PseudoTurpP 130,17: e per los ajutoris de saihn Jacme… el era portatz ha la gloria de paradis
ForsBéarnOG FO12: … que aqueste ciutat qui ere desolade, per cosselh et adiutori de mons barons de Bearn… fosse poblade
ForsBéarnOG FO1: … que aqueste ciutat qui ere despoblade, per lo cosselh et adiutori de ssons barons de Bearn… fosse poblade
d. apelar alc. en a. 'appeler qn à son secours'
PseudoTurpP 96,4: e adonc Rotlan va conousser que e neguna maneira no podia escapar e acomenset en ajutori apelar lo Filh de Dieu
e. 'au secours!'
GuilhBarraG 2819: … / quan vic que no·y poc enanssar, / e vay en auta votz cridar: / «Agitori, senhors, trastut!»
f. dar/donar (son) a. (a) 'apporter une/son aide (à), apporter un/son soutien (à)'
ReglSBen ⊂ Pans 1:16,7: … q[ue]·ns [éd. qu·s] done ajutori que aquo que la nostra natura per sa frevoleza non pot adimplir, qu'il adsimplischa et aministre
RazoBertrBorn2 ⊂ VidasBS 141,18: E·l reis se sojornava en Engleterra en cambra ab sa moiller ni non donava socors ni ajutori a·N Savaric de Maleon d'aver ni de gen.
LeysAm2A 2032: Als fis aymants donats tal ajutori / Que no lor nots tempesta ni contraris
SElzC 122,6: Nostre Senhor do ajutori a lhuy sobre lo lieg de sa dolor
SElzC 166,13: Dieus es mot fizel, que no sufertara vos esser temptatz otra vostre poder; mas am la temptacio vos dara ajutori e avansamen, per so que la puescat sostener.
QuatMor ⊂ MeyerMél 419,31: E per los filhs no prenguas confizansa: / De tu gitar d'iffern, de purgatori, / Aprop ta mort no·t daran adjutori
LegAurT 145,3: El regardet al cel, Dieu pregan que·l dones lo sieu adjutori.
LegAurT 289,22: Per qual raso… donaray a te honor, que tu nos ajas layssatz als pagas e non ajas donat negun adjutori?
MystSPonsG 5899: … / Vuelhas lor donar adjutori, / Quant saren en adversita
MystSAntG 2780: Ajuo me, secore me / Et, si te play, gardo me / De las mas dals fals demoni, / Et me dono adjutori / Perque peucho resistir a sas malas ilusyons
ForsBéarnOG FOs17: Item si per abenture augun deus Ossalees aquest atau recebe en son hostau et adiutori lo dave, lo bescomte deu a luy penherar totes causes…
14e s. ⊂ ManConsLimS 86,9: … juro… esser bos et lials en lor offici, e tenir secret, e dar cossels et adjutori et esser als cossols hobediens en causas degudas e honestas
g. faire (bon) a. (a) 'apporter une/son aide (à), apporter un/son soutien (à)'
RaimCorn ⊂ NoulCDeuxMss 16,6: Pero, Midons, la fin' amors qu'ie·us port / E·l bos volers m'an fag gran ajutori
RaimCorn ⊂ NoulCDeuxMss 16,30: Que si·m dones Amors un' aytal sort / Que·m fezes leu vostre cors ajutori / Leyal e bo…
RamMont ⊂ JeanrInedBarc 2,7: … la playa / Que·m fec Amors am sa tayllan gazarma, / Don agra yeu perdut lo cors e l'arma / Si Bos Espers no me·n fes ajutori
NTestLyonW 425,13: Mais Deus es fizels, que no sufrera vos esser essajatz sobre aisso que podetz, mas fara neiss ab l'esajamentz bo ajutori per zo que puscatz sostener.
SElzC 226,5: e ayssi Dieus… fetz en la dicha Maria ab la enfermetat e temptacio avansamen et ajutori
BibCarpN 176rb: mas Dio es fidel, lo cal non suffrire vos esser tempta sobre ço que vos poe, mas acer fare aiutori cun la temptacion que vos poysa sostenir
NTestZurS 272r: Mas dio es fidel, lo qual non sufrire uos esser tenta sobre czo que uos poe. Mas acer fare aiutori en la tentacion que uos poisa sostenir.
1176 Pays de Foix ⊂ ChartPrB 152,16: e che·ls (las) jutoris [à corr. che·ls ajutoris?] que nos te fariam serian fait per t'amor, no per destreid de las fortesas cobrar
LPrivManIC 83,25: … e que aquestas cauzas fezessan de bona volontat, quar aquellos non entendia a costrenher en deguna re ad adjutori de gracia a far al dich mo senhor lo prior
LPrivManIC 85,2: … que tut lor privilegis, libertatz e franquezas e costumas tostemps deian estar fermas, non contrastant o prejuzizi fazent aquel adjutori si lor platz de far a mo senhor lo prior
h. esser en a. a 'apporter son aide à, soutenir'
ArnAlg ⊂ JeanrJoies 11,6: Verges humils, aysi cum sens tribalh / Vos enfantetz, siatz nos en adjutori
LegAurT 240,27: Lo mieu car Senher, no·t lonhes de me, ans te plassa que·m sias en adjutori.
SermentsD 69,12: et si illi los en communissen, in adiutori lor en seran Guilems coms et Raimund et Aialrigs, tro que recobrat l'aian
i. anar en a. a, venir en a. a 'venir en aide à'
STrophZ 867: Mais lo cors sant Tropheme, desipol de Jesus, / Lur venc en ajutori, e totz los sufertet
MystSEustG 1309: Anna, diables, a grant cors, / En ajutori a Balsabut
j. aver alc. (con se) en a. 'être aidé par qn'
BarlH 42,19: que cels que cuiavam aver en aiutori vivassament foron fag contra nos
PVaudC 2,437: Qu'ilh recebren lo regne per paya del lor lavor, / E auren l'ost celestial tota via en lor aiua [var. E auren en aiutori l'ost c. tota via cun lor]
k. 'moyen utile, expédient'
NTestLyonW 324,17: … a penas poguem retenir la barca. La qual sotzlevada, usavo d'ajutori cenhentz la nau que no cazesso en perilh
BibCarpN 263va: … appena poguen contenir l'escafa. La cal sotmesa, usavan d'aiutori cegnent la nau
l. 'remède'
ArnBern ⊂ JeanrJoies 27,31: La cort y deu provesir d'ajutori / Contr' aquest fel, trop plus amar que tora
m. a. (de drech) ᴅʀᴏɪᴛ 'voie de recours'
1249 ⊂ CartAlamCM 95,1: … renonciam de nostras certas sciencias a tot dreg divi et huma escriut et non escriut… et a tot autre ajutori ab que encontra poguessem venir…
1254 ⊂ CartAlamCM 119,21: E·n renoncii en aisso a tot dreg divi et huma, escriut e non escriut… et a tot autre agitori de dreg et a tota exeptio ab que m'en pogues deffendre ni encontra venir.
1259 ⊂ CartAlamCM 113,32: … renoncians… a tot dreg divi et huma… et a tot autre agitori de dreg ab loqual ieu o autre per mi davas mi m'en pogues deffendre ni encontra venir…
1261 ⊂ CartAlamCM 110,26: E renoncii… a tot autre agitori de dreg, dat o a donar al deffendement de las femnas, ab loqual m'en pogues deffendre ni encontra venir…
1265 Mont‑de‑Marsan ⊂ TLandM 4,24: E an ne renonciad… a tote raizon e a tot for e a tote costume e a tot aujutori e a tote seinhorie e a tot priuilegi, e a tote carte sayrade…
1270 Mont‑de‑Marsan ⊂ TLandM 7,23: E renunciam ne… a tota razon e a tota exception e a tot establiment e a totz adiutoris e a totas defensios…
1310 Villeneuve ⊂ TLandM 74,33: E renuncia… a totz dies costumals de carte, e a totz tecs e appels, e a totes appellations e adjutoris de dret, e a totes actions generals e especials…
n. a. de [+ n., + inf.] 'contribution aux frais de/pour'
TestPonsG 65,11: Et ad adjutori de mon aderzemen laisse tot lo meu afar de Salas per ᴅ sol
1317 Tartas ⊂ TLandM 155,9: E especialment la dite Aunors, ab uoluntad del dit son marid, a·n renunciat… a tot dret e priuilegi en fauor de molhers feyt e a far en adjutori de matrimonj o de viduitad
1378 Saint‑Flour ⊂ DAOA 38b: … per lo nom de nostra comunitat li siam tengut de donar en aiutori de far las chauzas dessus ditas vint frans d'aur per una ves
o. 'renfort militaire'
CroisAlbMa 133,21: … que nos an enviatz, / Que si deman al ser no les avem forsatz, / Lor vindra ajutoris e granda poestatz / De cavaliers garnitz e de sarjans armatz
p. esser (bon) a. a alc. 'prêter aide et assistance à qn'
LegAurT 184,27: Et el molt los conortava. E pregava Dieu que lor fos bos ajutori.
NTestZurS 359v: Lo segnor es a mi aiutori e non temarey qual cosa l'ome facza a mi.
SermentsD 70,29: … no·l te tolrei… et si nullus hom o fazia, ego adiutori uos en seria per dreta fe senes engant… tro recobrat l'aias
1080 ⊂ Rn 3:610a: Nos ver adjutori t'en serem…
1125 ⊂ CartBigRC 44,48: … e que fosse adiutori e amic e fidel lo fosse de totz homes del mon
v. 1137 Gévaudan ⊂ ChartPrB 29,5: e se om era o femna que·l te tolgues… dreiz aiutori t'en cerem per fed e ssas engan
1139 ⊂ Rn 3:609b: Aissi vers ajutoris t'en serai
1167 Rouergue ⊂ ChartPrB2 375,22: … devem ne esser guirent et ajutori a Dominideu et al Temple
1168 Rouergue ⊂ ChartPrB2 377,19: … devem ne esser amic et ajutori alz cavallers del Temple e guirent per dreg
1163‥85 ⊂ CartBigRC 41,9: e pleuirin lo que amixs e fidels lo fossan… e adiutori contra totz los homes del mon
1176 Pays de Foix ⊂ ChartPrB 152,5: … e nuls om ne nula femna qui las te tolges ni t'en tolges, que nos dreitz ajutoris t'en siam…
1178 Rouergue ⊂ ChartPrB2 423,22: … que nos en ciam guirent et ajutori a lla maio de totz homes, a dreg
1185 Rouergue ⊂ ChartPrB 219,11: Et eu Guillems ai jurat… que guirenz et ajutoris en sia a la maio.
1187 Rouergue ⊂ ChartPrB2 491,19: … que eu en sia valeire et ajutoris a la maio
1189 Millau ⊂ ChartPrB2 497,9: E prendem la maio e totas sa causas e fe et e merce que d'aizi enant amic et ajutori li siam de tot nostre poder.
1221 ⊂ ChartAgenMT 13,16: … que nulhs hom no lor ne puscha nulha demanda far, e nos serem lor ne bo guirent e ajutori, per nos e per los nostres
1260 Bagnères ⊂ TGascL 33,6: … e si·ls iuradz auen cosseilh… aqued qui·n armangos que no fos a lor adiutori, si no pode mostrar razo… que ·x· florins lo costas…
q. 'aide, coopérateur/coopératrice'
NTestLyonW 410,9: Saludatz Urba, lo nostre ajutori en Crist e Stachim, lo meu amat.
NTestLyonW 493,11: aquesti soli so mei ajutori el regne de Deu, li qual foro a mi a solasz
NTestParW 293,21: Saluda vos Timotieus, lo mieu adjutori, e Lucas e Jason e·l paire de Sosi, lo mieu cosi.
NTestParW 298,9: Car nos em adjutori de Dieu…
LHeurSK 6: Com nostre seinher cant ac fag home… trais li una costa del destre costat e fes ne femena ad aiutori d'el, al seizen jorn.
ProvGCervC 1589: Dieus, can det a Adam / muyler, dis ses doptansa: / – Adjutori façam / a eyl, de sa semblansa.
MystRouergJT 149: No es pas bo lo home estre sol, / Per so li qual far hun ajutori
ChartSGaudM 29: E si a lunh hom de Sent Gaudens tolt degus hom de fora sa terra… e ed ne caualgaua ni mal ne fazia, que·l senhor no l'ac deu demanar a luy ni a son aiutori
ChartSGaudM 17: … si i auenia plagua ni mort ni preson, ad aquest qui feit ag auria, lo senhor no l'a deu domanar, a luy ni a son [adju]tory…